Sosyal Karşıtı Sosyal Medyada Sosyalleşme I - Christian Fuchs

Profesör   Christian  Fuchs'a  göre;   sosyal   medya  tedirginlik  verici    sonuçlarıyla   beraber dijital  kapitalizmin   anahtar  parçasıdır   fakat   daha  fazla   kamu  hizmeti  odaklı  yaklaşım mümkündür ve denenmelidir. 

Christian Fuchs

Westminister Üniversitesinde İletişim ve Medya Araştırmaları Enstitüsü (CAMRI) ve Westminister İleri Araştırmalar Enstitüsü (WIAS) Müdürü olan Fuchs, aynı üniversitede profesördür. Dijital Demagog: Trump ve Twitter Çağında Otoriter Kapitalizm  (Pluto 2018) ve Sosyal Medya: Eleştirel Bir Giriş (Sage 2017, 2.baskı) kitapları da dahil olmak üzere 400’den fazla yayını bulunmaktadır.

“Sosyal” Medya

Twitter kendini “şu anda insanlar ne konuşuyor” olarak tanımlamaktadır. [1] Facebook, “misyonunun topluluk inşa etme ve dünyayı birbirine daha yakın hale getirme gücünü insanlara vermek olduğunu iddia etmektedir. Arkadaşları ve aileleriyle bağlantıda olmak, dünyada olup bitenleri öğrenmek, önemli gördüğü şeyleri ifade etmek ve paylaşmak için insanlar Facebook kullanmaktadır.”[2]

Sosyal medya şirketlerinin kendilerini tanımlamalarına göre “sosyal” medya; ifade etme, paylaşma, iletişim ve topluluk ile ilgilidir. Bu anlayış burjuva sosyal teorisinin sosyal kavramı/nosyonu ile aynı çizgidedir. Fransız sosyolog Emile Durkheim’a göre (1982: 59); sosyal, birey üzerinde “dışsal bir kısıtlama” getiren sosyal  gerçeklik/toplumsal olgu anlamına gelir. Sonuç olarak, her ifade etme sosyal olarak görülür. Çünkü başkasının düşüncelerine ve davranışlarına dahil olur. Böylece Durkheimcı anlayışta, Facebook ve Twitter’da her ileti –hiç kimse cevaplamasa bile- sosyaldir. Çünkü başkalarının düşüncesine ve davranışlarına dahil olma potansiyeli vardır. Alman sosyolog  Max Weber (1978: 26) göre, eğer eylem “başkalarının davranışı ile ilgili ve davranışlarına yöneliyorsa” sosyaldir. Bu nedenle Weber için başkalarının tweetlerine, Facebook gönderilerine kullanıcıların cevapları ve yorumları ölçüsünde Facebook ve Twitter sosyaldir. Durkheimci ve Weberci sosyal anlayışı, sosyal medya şirketlerinin dünya görüşleriyle uyuşmaktadır ve bu şirketlerin teknolojilerini sosyalin özü olarak sunmaktadır: Facebook İcra Kurulu Başkanı (CEO/Chief Executive Officer) Mark Zuckerberg 2011’deki bir röportajında Facebook’un “daha fazla insanla bağlantıda kalma becerisini”[3] teşvik ettiğinden “gerçek” sosyalliktir demiştir. Facebook Müdürü Sherly Sandberg (COO/Chief Operating Office) aynı röportajda, Facebook’un “insanların kullandığı sosyal teknoloji” olduğunu ve Facebook’un “herkes için her şeyin daha sosyal olmasını” istediğini iddia etmektedir.

Sosyal Karşıtı Sosyal Medya

Başka bir vesileyle ticari sosyal medya şirketleri stratejilerinin meşgul etme/bağlantı/paylaşma ideolojisini yaydığını ileri sürdüm (Fuchs 2017: 122-  128, 273-277). Bunlar daha karanlık gerçekliğe işaret eden bir ideolojidir: İdeolojiyi yayan birileri, gerçekliğe uymayan bir iddiada bulunur ve güç yapısını gizlemek için gerçekliğin fiili durumundan uzaklaştırır. “Sosyal” medya şirketleri, kendilerinin sosyal olmayanı ve sosyal karşıtını iyileştirmek  için sosyal olduklarını iddia ederler.

Cambridge Analytica skandalı “sosyal medyanın” sosyal karşıtı karakterine ilişkin kanıt niteliğindedir: 2013’de Cambridge Üniversitesinden Nörolog Aleksandr Kogan, Facebook’da kişilik testi yapmak için Facebook geliştirici platformunu kullanmaya başladı.  Bu yolla neredeyse 90 milyon kullanıcının kişisel verisini topladı ve bu veriler sağ kanat ideologlarından Steve Bannon’un Başkan Yardımcısı olduğu Cambridge Analytica’ya satıldı. Bannon daha sonra Donald Trump’ın Beyaz Saray baş stratejisti oldu. Cambridge Analytica verileri seçim kampanyasındaki politik reklamları kişiselleştirmek için kullandı. Bu hareket yaygın olarak demokrasiyi manipüle etme girişimi olarak değerlendirildi. Sonuç olarak, yorumcular Facebook’un sosyal karşıtı ve sosyal olmayan karakteri hakkında konuşmaya başladı. Örneğin Financial Times (2018) birden “sosyal karşıtı ağ”dan bahsetti.

Ana akım kamusal alanın birden sosyal medya karşıtlığını keşfi sorunu; aynı yorumcuların, uzmanların ve medyanın yıllardır her şeyi dönüştürecek ve daha iyi hale getirecek en yeni ve büyük şey olarak sosyal medya şirketlerini göklere çıkarmasıdır.  Doğasında var olan sosyallik karşıtlığını ve dijital kapitalizmin içine eklemlendiğini göz ardı ettiler.

2018 sadece Cambridge Analytica/Facebook-skandalının patlak verdiği yıl olmadı ayrıca Karl Marx’ın iki yüzüncü yıl dönümünü kutladık. Karl Marx ve onun teorisi “sosyal” medya şirketlerinin ve dijital kapitalizmin sosyal olmayan ve sosyal karşıtı karakterini ortaya çıkarmak için en güçlü araç durumundadır (Fuchs 2017).

1844 Ekonomik ve Felsefi El Yazmaları Marx’ın (1844)  erken dönem felsefi çalışmasıdır. Çalışmada yabancılaşma kavramını/nosyonunu oluşturarak sosyal karşıtı sistem olarak kapitalizmin eleştirisini çok güçlü formüle etmektedir.  Marx için insanlar sosyal varlıktır. Çünkü sosyal hayatı ve toplumu birlikte üretmektedirler. Bu nedenle sosyal üretim insanların sosyal karakterini inşa eder: “ Bana sosyal üretimi sadece olarak eylemlerimin materyali vermez (düşünürün faal olduğu dil bile): benim kendi varlığım sosyal faaliyettir ve bu nedenle kendimden yaptığım, kendimden toplum için yaptığım ve sosyal varlık olarak kendilik bilinciyle” (Marx 1844:298). Birey sosyal varlıktır. Doğrudan yaşamın toplumsal dışavurumları öyle görünmese bile başkalarıyla beraber yerine getirilmiştir.- bu nedenle sosyal yaşamın bir ifadesi ve onayıdır.  İnsanların birey ve tür yaşamı farklı değildir. Buna karşın –ve bu kaçınılmazdır.- bireyin varoluş tarzı türlerin yaşamının daha genel veya daha özel tarzıdır. Veya türlerin yaşamı, daha özel veya daha genel bireysel yaşamdır (Marx 1844:299). İnsanların sosyal niteliğini vurgulamak için, Marx ayrıca türlerin varlığı (Species-Being/Gattungswesen) olarak insanların varlığından bahseder. 

Marx, egemenlik ve sosyal yapıların çağdaş toplumdaki insan varlığı ile onun sosyal varlığı arasında boşlukla sonuçlandığını iddia ederek Hegel’i materyalist açıdan yorumlar. Kapitalizm insanların varlığının ve özünün kimliğini inşa etmez. Kapitalizm insanları sosyal doğasına yabancılaştırır. Yabancılaşma (alienation) kapitalizmin sosyal olmayan ve sosyal karşıtı niteliğini inşa eder. Marx (1844:321) iş bölümü, sınıf yapısı ve meta değişiminin “sosyal olmayan, özel çıkarlar” tarafından toplumdaki egemenliğine yol açtığını savunmaktadır. Sonuçta, dört tür yabancılaşma vardır (Marx 1844:276-277): 1) İnsanın doğaya yabancılaşması 2) İnsanın kendi bedenine ve aklına, kendi öznelliğine yabancılaşması 3) İnsanın “kendi emeğinin ürününe, hayat etkinliklerine yabancılaşması” (Marx 1844:276-277) ve ayrıca başka insanlara ve topluma yabancılaşması. Yabancılaşmış yapılar ve toplumlarda, insanlar kendi ürettikleri ve birlikte ürettikleri şeyleri, yapıları, kaynakları ve sosyal ilişkileri kontrol etmez.

Marx’ın yabancılaşma kavramı/nosyonu; sadece ücretli emeğin, üretim araçlarının özel mülkiyetinin, insanların ekonomide birlikte ürettikleri şeylerin sahipliğine ekonomik olarak yabancılaşmasının ve bunların sermaye tarafından sahiplenilmesinin eleştirisi değildir. Ayrıca, insanların hayatlarını yöneten koşulları belirleme kontrolüne ve etkisine yabancılaştıran politik sistemlerin ve kurumların eleştirisidir. Yabancılaşma eleştirisi ekonomik ve politik hâkimiyetin eleştirisi ve politik ile ekonomik demokrasi talebidir.

         ./..

---

[1] https://about.twitter.com, Erişim, 24 Nisan 2018.

[2] https://newsroom.fb.com/company-info/, Erişim 24 Nisan 2018.

[3] http://sreetips.tumblr.com/post/12476985572/facebook-charlie-rose-interviews-markzuckerberg